اقتصاد مشارکتی (Sharing Economy) یک زیست‌بوم (Eco-system) اقتصادی-اجتماعی است که حول به اشتراک‌گذاری منابع انسانی و فیزیکی شکل گرفته است. این شامل خلق، تولید، توزیع، تجارت و مصرف مشارکتی کالاها و خدماتی است که توسط افراد و سازمان‌ها عرضه می‌شود.
اقتصاد مشارکتی فعلا در دوران ابتدایی خود به سر می‌برد و در حال حاضر بیشتر با مجموعه‌ای از کسب و کارهای نوپا (Start-ups) و خدماتی که تبادل نظیر به نظیر (Peer to Peer) بین افراد را توسط تکنولوژی فراهم می‌کند، شناخته می‌شود. اقتصاد مشارکتی در ظرفیت کامل خود، یک سیستم جدید اقتصادی-اجتماعی است که در تمامی جنبه‌های زندگی، اشتراک‌گذاری را با همکاری ترکیب کرده است.
مفاهیمی نظیر خرید جمعی، مصرف مشترک، مالکیت مشترک، ارزش‌های مشترک، تعاونی، خلق مشترک، استفاده مجدد، توزیع مجدد، معاملات کالای استفاده شده، نظیر به نظیر، اقتصاد پرداخت به میزان استفاده (Pay-as-you-use Economy)، تامین مالی خرد (Micro Financing)، رسانه‌های اجتماعی (Social Media)، تامین مالی مردمی (Crowdfunding)، منبع باز (Open Source)، داده باز (Open Data) و محتوای کاربر ساخته (User Generated Content) هریک جنبه‌های مختلفی از اقتصاد مشارکتی را نشان می‌دهند.
اجزای اقتصاد مشارکتی
مردم: مردم، در مرکز اقتصاد مشارکتی و قلب آن محسوب می‌شوند. اقتصاد مشارکتی اقتصاد مردم است. این بدان معناست که مردم شهروندان فعال هستند و در گروه‌های خودشان و جامعه بزرگ‌تر مشارکت می‌کنند. مشارکت‌کنندگان یک اقتصاد مشارکتی، افراد، گروه‌ها، شرکت‌ها، سازمان‌ها و انجمن‌ها هستند که همگی در یک سیستم بهینه اشتراک‌گذاری مشارکت می‌کنند و از منافع آن بهره‌مند می‌شوند. مردم همزمان می‌توانند تامین‌کنندگان کالا و خدمات نیز باشند. آنها خلق‌کننده، مشارکت‌کننده، تولید‌کننده، توزیع‌کننده و بازتوزیع‌کننده هستند.
تولید: در یک اقتصاد مشارکتی، مردم، سازمان‌ها و جوامع، به عنوان شرکت‌کنندگان فعال به صورت مشارکتی، جمعی یا تعاونی کالاها و خدمات را تولید یا در تولیدشان مشارکت می‌کنند. امکان تولید برای کسانی که می‌خواهند تولید کنند در دسترس است. تکنولوژی‌های اینترنت و شبکه، توسعه محصولات و خدمات را در یک شکل جمعی فراتر از مرزهای جغرافیایی ممکن می‌کند. تولید محلی با اثر مثبت یا حداقل اثر منفی روی محیط زیست تمجید می‌شود. پرینت سه بعدی، تولید محلی‌تر کالاها و کوتاه شدن زنجیره تامین و افزایش بهره‌وری و دسترسی را ایجاد می‌کند. مسئولیت‌پذیری اجتماعی پررنگ است و خدمات عمومی به صورت گروهی توسط گستره وسیعی از بازیگران در سطوح اجتماعی، خانوادگی، دوستان، جوامع محلی، خیریه‌ها، سازمان‌های اجتماعی، کسب و کارها و دولت، تولید وعرضه می‌شوند و توسعه پیدا می‌کنند.
ارزش و سیستم تبادل: اقتصاد مشارکتی یک اقتصاد ترکیبی است که درآن اشکال مختلفی از تبادل، پاداش‌ها و خلق ارزش وجود دارند. ارزش صرفا به صورت ارزش مالی دیده نمی‌شود، بلکه گستره وسیع‌تری از ارزش‌های اقتصادی، محیطی و اجتماعی به صورت معادل مهم هستند، به حساب می‌آیند و دنبال می‌شوند. سیستم اقتصاد مشارکتی، واحدهای پولی جایگزین، واحدهای پولی محلی، بانک زمان (Timebank)، سرمایه‌گذاری اجتماعی و سرمایه اجتماعی را می پذیرد.اقتصاد مشارکتی بر پایه پاداش مادی و غیر مادی یا اجتماعی است و استفاده بهینه از منابع را تشویق می‌کند. این سیستم پاداش ترکیبی مشارکت کردن در فعالیت‌های تولید‌کننده را برای مردم امکان‌پذیر و به آنها برای این کار انگیزه می‌دهد. در اقتصاد مشارکتی، ضایعات نیز دارای ارزش است و به آن به عنوان منبعی در جای نادرست نگاه می‌شود. اقتصاد مشارکتی ضایعات را به جایی که به آن نیاز و دارای ارزش است، منتقل می‌کند.
توزیع: در یک اقتصاد مشارکتی، منابع از طریق یک سیستم کارآمد و منصفانه در مقیاس محلی، منطقه‌ای، ملی و جهانی توزیع و بازتوزیع می‌شوند. مدل‌های مالکیت مشارکتی مانند تعاونی، خرید جمعی و مصرف مشارکتی از امکانات یک اقتصاد مشارکتی هستند که توزیع عادلانه دارایی‌ها را به نحوی که جامعه به عنوان یک کل از آنها منفعت می جوید، تقویت می‌کنند. سیستم‌های دموکراتیک مشارکتی، توسعه ساختارها و قوانینی که توزیع عادلانه و کارامد منابع را در تمام مقیاس‌های جامعه تقویت می‌کند، امکان‌پذیر می‌سازد. منابع بلااستفاده بازتخصیص می‌شوند و یا با منابع کسانی که به آنها نیاز دارند، تبادل می‌گردند تا یک حلقه بسته بهینه و منصفانه ایجاد شود. بازیافت، بازاستفاده و به اشتراک‌گذاری در طول چرخه عمر محصولات از امکانات رایج یک اقتصاد مشارکتی هستند. ضایعات به عنوان یک منبع در جای نادرست دیده می‌شود و سیستم از تکنولوژی برای توزیع مجدد یا مبادله بلااستفاده‌ها یا دارایی‌های خوابیده، ایجاد ارزش برای مردم، جوامع و شرکت‌ها استفاده می‌کند.
دسترسی بر مالکیت ترویج و ترجیح داده می‌شود و به عنوان مالکیت توزیع‌‌شده یا اشتراکی دیده می‌شود. به عنوان مثال عضویت در یک باشگاه ماشین و پرداخت به ازای مصرف، ارجح‌تر و عاقلانه‌تر از تحمیل هزینه و هدر دادن منابع و بلااستفاده گذاشتن ظرفیت مالکیت تلقی می‌شود.
سیاره زمین: در یک اقتصاد مشارکتی، مردم و سیاره زمین، در قلب سیستم اقتصادی قرار می‌گیرند. خلق، تولید و توزیع ارزش در هم‌افزایی یا هارمونی با منابع طبیعی موجود و نه به قیمت از بین رفتن کره زمین انجام می‌شود و شکوفایی زندگی بشری را در چارچوب محدودیت‌های محیطی ترویج می‌کند. مسئولیت‌پذیری محیط زیستی شامل هزینه‌های تخریب محیط زیست، بین مردم، سازمان‌ها و دولت‌های ملی توزیع می‌شود.
کالاها و خدمات درون یک اقتصاد مشارکتی به جای اینکه طراحی شده باشند تا کهنه و بلامصرف شوند، برای پایداری طراحی شده‌اند تا نه تنها استفاده مجدد از منابع را ترویج کنند بلکه اثر مثبتی هم روی سیاره‌مان داشته باشند. به عنوان مثال به جای اینکه به سادگی تاثیر منفی از طریق کاهش کربن کاسته شود، یک اقتصاد مشارکتی کالاها و خدماتی را تولید می‌کند که محیط طبیعی را به صورت مثبت تحت تاثیر قرار دهد. یک مثال می‌تواند یک جفت کفش ورزشی باشد که از مواد بازیافت تولید شده و درون‌شان بذر گیاه تعبیه شده است و بعد از تخریب کفش‌ها در محیط زیست، گیاه‌ها رشد می‌کنند.
قدرت: یک اقتصاد مشارکتی شهروندانش را هم از لحاظ اقتصادی و هم اجتماعی توانمند می‌سازد و بازتوزیع اقتصادی و اجتماعی قدرت را امکان‌پذیر می‌کند. هر دو این جنبه‌ها، متصل به یک فرآیند تصمیم‌گیری و سیستم حکومتی مشارکتی، باز، غیرمتمرکز و دموکراتیک در سطح محلی، ملی و جهانی است. این زیست بوم تنومند، باز بودن و به اشتراک گذاشتن فرصت‌ها و دسترسی به قدرت را تسهیل می‌کند. قدرت اشتراکی و توزیع شده است و زیرساخت شهروندان را قادر می سازد تا به قدرت و تصمیم گیری دسترسی داشته باشند. سیستم‌هایی شبیه تجارت منصفانه که پراخت منصفانه را فعال و ترویج می‌کنند و نابرابری و فقر را کاهش می‌دهند، حمایت و ترجیح داده می‌شوند. این نوع از اقتصاد از مردم حمایت می‌کند تا تبدیل به شهروندان فعال شوند و در جوامع‌شان و توسعه محیطی که در آن زندگی و کار می‌کنند به شدت مشارکت کنند.
قانون مشارکتی: در یک اقتصاد مشارکتی، مکانیزم قانون‌گذاری، دموکراتیک، عمومی و قابل دسترس است. مقررات، سیاست‌ها، قوانین و استانداردها توسط یک سیستم دموکراتیک ایجاد می‌شوند که مشارکت انبوه در تمامی سطوح را فعال و تشویق می‌کند. قوانین و سیاست‌ها، اقدامات مشارکتی را در میان شهروندان و درون کسب و کارها حمایت، امکان‌پذیر و تشویق می‌کنند. قوانین، سیاست‌ها، ساختارها و زیرساخت‌ها سیستمی از اعتمادبخشی را از طریق بیمه‌ها، رتبه بندی‌های اجتماعی و تکیه بر سرمایه شهرت ایجاد می‌کنند.
ارتباطات: در یک اقتصاد مشارکتی، اطلاعات و دانش به اشتراک گذاشته، باز و قابل دسترسی هستند. برای جریان داشتن، کارایی و پایداری این سیستم اقتصادی ارتباطاتِ بازِ خوب محوری هستنند. یکی از اثرات بنیادی اقتصاد مشارکتی آن است که ارتباطات غیرمتمرکز است، دانش به صورت گسترده قابل دسترسی و به سهولت قابل دستیابی هستند و می‌توانند توسط افراد مختلف، جوامع و سازمان‌ها و به روش‌های گوناگون با اهداف متنوع مورد استفاده قرار گیرند. فناوری و شبکه‌های اجتماعی، جریان اطلاعات را فعال و به اشتراک‌گذاری اطلاعات را پشتیبانی می‌کنند. این سیستم، دسترسی راحت به آموزش با کیفیت را توسط گستره وسیعی از خدمات متنوع به صورت خصوصی و عمومی ترویج می‌کند و همگان را قادر می‌سازد تا به اطلاعات، مهارت‌ها و ابزارهایی که برای موفقیت نیاز دارند دست پیدا کنند. ترویج پیام “بیشتر به اشتراک بگذار” در قلب ارتباطات اقتصاد مشارکتی قرار دارد.
فرهنگ: اقتصاد مشارکتی فرهنگ “ما محور” را ترویج می‌کند که در آن اجتماع بزرگ‌تر و تعالی جمعی مورد توجه قرار می‌گیرد. سلامتی، شادمانی، اعتماد و پایداری خصوصیات قابل توجه هستند. به اشتراک‌گذاری به عنوان یک رفتار مثبت دیده می‌شود، افرادی که به اشتراک می‌گذارند مشهور، تشویق و توانمند می‌شوند. سبک زندگی قابل به اشتراک‌گذاری ارحج و برتر است. یک فرهنگ مشارکتی، درون همه بخش‌ها، مناطق، پس زمینه‌های اقتصادی، جنسیت‌ها، مذاهب و قومیت‌ها درونسازی شده است. به اشتراک‌گذاری و مشارکت به عنوان خط زندگی حیاتی که همه گروه‌ها را به هم متصل می‌کند، دیده می‌شود: از سطح فردی محلی تا اجتماعات منطقه‌ای، تا دولت‌های ملی و بدنه‌های فراملی.
به اشتراک گذاری منابع بخشی از اساس و زیست‌بوم جامعه مشارکتی است. اثرات جانبی همیشه لحاظ و تجمیع می‌شوند. فرهنگ کسب و کار بر مبنای بهینه‌ترین کاربرد از منابع مبتنی بر فعالیت‌های همکارانه شکل می‌گیرد. کسب و کار آگاهانه، کسب و کار اجتماعی، کسب و کار پایدار، کسب و کار اخلاقی، سازمان اجتماعی، کسب و کار به عنوان نیرویی برای نیکی از ویژگی‌های یک اقتصاد مشارکتی هستند.
آینده: اقتصاد مشارکتی یک سیستم اقتصادی قدرتمند و پایدار است که حول یک چشم‌انداز بلند مدت ساخته می‌شود و همیشه تاثیر و عواقب اعمال امروز را بر آینده لحاظ می‌کند. با لحاظ کردن پیامدهای بلندمدت، آینده‌نگری و قابلیت دیدن تصویر بزرگ، یک اقتصاد مشارکتی، یک سیستم اقتصادی پایدار و با ثبات را عرضه می‌کند. تفکر سیستمی و نیاز به یک روش سیستماتیک برای تغییر، اساس موفقیت اقتصاد مشارکتی است.
این مقاله در وبسایت زیر منتشر شده است:
http://www.thepeoplewhoshare.com/blog/what-is-the-sharing-economy
